دوران بلوغ نه تنها با جهش رشد جسمی بلکه با تغییرات خلق و خو و تحولات عاطفی و روانی همراه است نوجوانان شناخت هویت و کسب استقلال را تجربه می کنند. در این دوران توجه آن ها به حفظ ظاهر و تناسب اندام بیشتر جلب می شود و این عوامل رفتارهای غذایی نوجوانان را به شدت تغییر می دهد. حذف بعضی از وعده های غذایی، مصرف تنقلات، غذا خوردن خارج از منزل و علاقه به مصرف غذاهای غیر خانگی از ویژگی های عادات غذایی دوران نوجوانی است که متاثر از خانواده و دوستان و رسانه های جمعی است.

بی نظمی در خوردن غذا »

         حذف وعده غذایی و برنامه غذایی نامنظم در دوره نوجوانی یک رفتار غذایی شایع است. معمولا وعده ی صبحانه و ناهار بیشتر از وعده ی شام حذف می شوند و علت عمده ی آن برنامه ی درسی و فعالیت های اجتماعی نوجوانان در طول روز است. محققی به نام Daniel در سال 1977 طی مطالعه ای نشان داده است اگر چه 89% نوجوانان مورد مطالعه از اهمیت مصرف صبحانه آگاه بودند اما فقط 50% آن ها بطور منظم صبحانه می خورند و نخوردن صبحانه با دریافت کم مواد مغذی همراه بوده است. مشکل نخوردن صبحانه در دختران بیشتر از پسران مشاهده می شود.

استفاده از تنقلات کم ارزش »

         بخش مهمی از رفتار های غذایی نوجوانان مصرف بی رویه ی تنقلات است. این تنقلات معمولا کم فیبر هستند و از نظر ویتامین A، کلیسم و آهن که برای رشد ضروری است فقیرند. انتخاب صحیح تنقلات به عنوان میان وعده می تواند در دریافت مواد مغذی مورد نیاز نوجوانان اثر مثبت داشته باشد.

استفاده ی روز افزون از غذاهای آماده و فست فود»

         استفاده از غذاهای آماده بخصوص در نوجوانی که وقت کافی ندارند معمول است. غذاهای آماده که در فروشگاه ها و اغذیه فروشی ها در دسترس هستند از نظر آهن، کلسیم، ویتامینB،C،A و اسید فولیک فقیرند. تقریبا در تمام غذاهای آماده، میزان چربی، کلسترول و سدیم بالا است و در بیش تر آنها، 50% کالری از چربی تامین می شود.

رفتار های تغذیه ای نوجوانان و ارتباط آن با وزن و ظاهر فیزیکی »

         پیروی از الگوی غذایی غیر طبیعی در دوران بلوغ به علت توجه خاص نوجوانان به ظاهر فیزیکی و داشتن اندام متناسب شایع است. مطالعه ای که در سال 1989 توسط Maloney و همکارانش در ایالات متحده آمریکا انجام شده است نشان داده است که از 318 دختر و پسر نوجوان 45% مایل بودند که لاغر بشوند و 37% آن ها شروع به کاهش وزن کرده بودند. با افزایش سن نوجوانان، تمایل به کاهش وزن نیز افزایش می یابد. این مطالعه نشان داده است که 70% نوجوانان مورد مطالعه ادعا می کردند که در همین زمان مادران آنها برای کاهش وزن رژیم غذایی داشته اند. شواهد دیگر نیز پیشنهاد می کند که از اوایل دوران بلوغ توجه به ظاهر و تناسب اندام تشدید می شود. محققین نشان داده اند که 90% نوجوانان مورد مطالعه برای حفظ تناسب اندام و زیبایی ظاهر خود تمایل به کاهش وزن داشته اند.

ترس از چاقی »

         تحقیقات نشان داده است که چاقی نوجوانی پیامدهای مهم اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی دارد. یک مطالعه ی بزرگ طولی که به مدت 7 سال در آمریکا انجام شده است، نشان داده است که در زنانی که از دوران مدرسه و نوجوانی اضافه وزن داشته اند شانس ازدواج آن ها کمتر بوده است و میزان درآمد کمتری داشته اند. این یافته ها بیشتر از آن که به وضعیت اجتماعی-اقتصادی بستگی داشته باشد ناشی از نگرش خاص جامعه نسبت به افراد چاق است.

مطالعات اخیر نشان داده است که ترس از چاقی در نوجووانان و محدودکردن دریافت غذا متعاقبا، نهایتا کوتاه قدی و تاخیر در بلوغ را به دنبال خواهد داشت. ترس از چاقی در نوجوانان برخلاف بی اشتهایی عصبی (Anorexia nervosa) و بولمیا (bulimia nervosa) که از اختلالات تغذیه ای همراه با علائم بالینی می باشند، علامت واضحی ندارد و به این دلیل که والدین و اطرافیان نوجوان متوجه خودداری او از غذا خوردن به دلیل ترس از چاق شدن نمی شوند، بروز کمبود های تغذیه ای در این دسته از نوجوانان بیشتر است.

مطالعه ای توسط Moses و هماکارانش در سال 1989 در امریکا نشان داده است که 51% دختران کم وزن ادعا کرده اند که به شدت از چاق شدن می ترسیده اندو بی توجه به وزن فعلی خود و بدون داشتن اطلاعات تغذیه ای کافی اقدام به کاهش وزن کرده اند.

عوارض رژیم های غذایی برای کاهش وزن در دوره ی بلوغ »

         اثرات زیان بار کاهش وزن بر سلامتی ممکن است در افرادی که اضافه وزن ندارند اما دریافت کالری خود را بشدت محدود می کنند بیشتر باشد. در این افراد کاهش توده های عضلانی بیشتر از توده های چربی است. رژیم غذایی که با محدود کردن وعده های غذایی و یا ناشتایی همراه باشد منجر به کاهش وزن سریع می شود که اساس به علت کاهش آب بدن و توده های عضلانی است. اثرات زیان بار رژیم غذایی کاهش وزن در دوره ی بلوغ علاوه بر اختلال رشد، شامل کمبود های تغذیه ای، اختلالات قاعدگی، ضعف، خستگی، گیجی، افسردگی، تحریک پذیری، یبوست، نداشتن تمرکز حواس و اشکال در خوابیدن است. تنفس بدبود، ریزش مو و خشکی پوست از عوارض رژیم های غذایی با محدودیت شدید کالری است. افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه و صفرا نیز از عوارض جدی تر این گونه رژیم های غذایی است. متاسفانه تاخیر رشد و تاخیر در بلوغ جنسی در اثر دریافت ناکافی غذا با کوتاه قدی غیر قابل جبران در اثر کمبود مواد مغذی به ویژه ریز مغذی ها گزارش شده است.

39% این موارد با اختلالات غذا خوردن همراه بوده است و اصلاح آن منجر به جبران رشد از دست رفته نشده است.

بنابراین دانش آموزان در سنین بلوغ به ویژه دختران باید بدانند که رژیم های کاهش وزن در این دوره ممکن است منجر به کوتاه ماندن قد شود و علاوه بر آن به علت بروز انواع کمبودهای تغذیه ای، سلامت آن به خطر می افتد و با مشکلات متعددی که قبلا شرح داده شد مواجه می شود.

مشکل کمبود ریز مغذی ها در جوانان »

کمبود ریز مغذی های اساسی مانند آهن، ید، روی، ویتامین A از جمله مشکلات تغذیه ای جهان است. آمار غیر قابل باور این کمبودها نان می دهد که علی رغم اشراف همه جانبه به اثرات سو آنها بر سلامت و توسعه وجود دانش و راهکار های غلبه بر آنها هنوز بخش عظیمی از مردم اسیر عواقب این کمبود ها هستند.

به طور خلاصه اثرات بهداشتی کمبود ریز مغذی ها افزایش مرگ و میر و بیماری، پائین آمدن ایمنی و افزایش ابتلا به عفونت، کاهش قدرت یادگیری، اختلال رشد، تغییرات رفتاری بی تفاوتی، بی حوصلگی و زایمان های نارس و خستگی و ضعف و کاهش بازده کاری است.

نتایج آخرین بررسی کشوری انجام شده به نام پورا یا پژوهشی در وضعیت ریز مغذی ها درسال 1381 به منظور تعیین وسعت کمبود در گروه های سنی مختلف در کشور نشان داد که در حدود 23% نوجوانان دختر و پسر از کمبود آهن رنج می برند. هم چنین کمبود روی نیز در نوجوانان در کل کشور نزدیک به 30% است در مناطق روستایی با اختلاف معنی داری شیروع بیش از مناطق شهری است. از پیامدهای غیر قابل رویت کمبود آهن می توان به کاهش بهره ی هوشی کودکان در حدود 10 امتیاز، کاهش قابل توجه در پیشرفت تحصیلی و ضعف جسمانی و خستگی رنج آور در زنان و مردان بزرگسال اشاره کرد که موجب کاهش قدرت تولید و بازدهی کمترجامعه می شود. کمبود روی نیز عوارض بهداشتی بی شماری دارد، کمبود روی موجب بی اشتهایی بی حالی، اختلال چشایی و وقفه ی رشدو کوتاه قدی می شود. سیستم ایمنی را تخت مخاطره قرار می دهد و از این طریق مرگ و میر و بیماری را افزایش می دهد هم چنین در نوجوانان تاخیر در بلوغ جنسی و در بزرگسالان موجب اختلالات باروری، اختلال تعادل در راه رفتن، ریش مو و عوارض پوستی می شود.

در نمودار بالا شیوع روی به تفکیک شهر و روستا در کشور دیده می شود.

فقط آهن کم خونی و کم خونی فقط آهن در گره سنی جوانان به تفکیک جنس در نمودار زیر نشان داده شده است.

کمبود در مناطق جنوبی کشور خصوصا اقلیم سیستان بلوچستان، جنوب خراسان و کرمان شدید تر است و در مناطق روستایی به 40% می رسد. از پیامد های غیر قابل رویت کمبود آهن می توان به کاهش بهره ی هوشی کودکان در حدود 10امتیاز، کاهش قابل توجه در پیشرفت تحصیلی و ضعف جسمانی و خستگی رنج آور در زنان و مردان بزرگسال اشاره کرد که موجب کاهش قدرت تولید بازدهی کمتر جامعه می شود. در مطالعه ی پورا علاوه بر این دو مغذی، قد و وزن این گره سنی و نمایه توده ی بدن یا BMI جوانان نیز اندازه گیری شد و با جامعه ی استاندارد مقایسه گردید. بنابر این تعریف جوانان لاغر عده ای هستند که نمایه ی توده ی بندی آنها برابر یا کمتر از BMI موجود در صدک پنجم است.

جوانان طبیعی یا هنجار عده ای هستند که نمایه ی توده ی بدنی آن ها در دامنه ی مقادیر BMI صدک پنجم تا صدک 85 جامعه ی مرجع است.

جوانان پیش چاق یا دارای اضافه وزن از صدک 85 تا 95 جامعه ی مرجع و جوانان چاق عده ای که نمایه ی توده ی بدنی آنها بیش از مقادیر 5 جامعه ی مرجع است.

علاوه بر تحقیق پورا، اطلاعات موجود نشان می دهد کمبود ویتامین D و کلسیم نیز در خانوار های کشور شایع است. آخرین بررسی مواد غذایی در کشور توسط انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور در سال های 81 -1379 انجام شده است، نشان می دهد در حدود 90% خانوار های کشور کلسیم کافی از برنامه ی غذایی روزانه خود دریافت نمی کنند به عبارت دیگر دچار فقر کلسیم هستند و در مقایسه با نتایج مطالعات سبد غذایی در سال 1377 که حاکی از فقر دریافت کلسیم در 40% خانوار های کشور است نشان از بدتر شدن وضعیت دریافت کلسیم در کشور دارد علت این افزایش مقدار مورد نیاز روزانه کلسیم در استانداردهای بین المللی و هم چنین مصرف ناکافی شیر و لبنیات در خانوار های کشور است. بنظر می رسد مصرف ناکافی شیر و لبنیات علاوه بر آن که علت عمده ی کمبود دریافت ویتامین A وB در کشور است، از عوامل مهم و موثر در بروز کمبود کلسیم نیز به شمار می رود.